Τι είναι το γλαύκωμα;
Το γλαύκωμα είναι μια χρόνια πάθηση που προσβάλλει το οπτικό νεύρο, το οποίο είναι επιφορτισμένο να μεταφέρει τις εικόνες από τον αμφιβληστροειδή προς τον εγκέφαλο. Στο γλαύκωμα παρατηρείται απώλεια μέρους των ινών αυτών και καθώς το οπτικό νεύρο αρχίσει να φθείρεται, η όραση χάνεται σταδιακά, συνήθως ξεκινώντας από την περιφέρεια του οπτικού πεδίου. Το γλαύκωμα συχνά εξελίσσεται σιωπηλά, χωρίς εμφανή συμπτώματα στα πρώτα στάδια, γι’ αυτό και θεωρείται από τις πιο ύπουλες παθήσεις των ματιών.
Ένας από τους βασικούς μηχανισμούς που ευθύνονται για την εμφάνισή του είναι η αυξημένη ενδοφθάλμια πίεση. Ο οφθαλμός στο μπροστινό τμήμα του περιέχει ένα διάφανο υγρό που αποκαλείται υδατοειδές. Αυτό το υγρό παράγεται και αποχετεύεται συνεχώς κατά τέτοιο τρόπο ώστε να διατηρεί μία φυσιολογική πίεση που αποδίδει και το σχήμα στο πρόσθιο μέρος του οφθαλμού. Εάν η αποχέτευση του δεν είναι επαρκής, η πίεση αυξάνεται. Αυτός είναι ο μηχανισμός πίσω από τα περισσότερα περιστατικά γλαυκώματος.
Ωστόσο, η πίεση δεν είναι ο μόνος παράγοντας, αφού σημασία έχει και η αιμάτωση του οπτικού νεύρου. Υπάρχουν ασθενείς που παρουσιάζουν βλάβη στο οπτικό νεύρο ακόμη και με φυσιολογικές πιέσεις (γλαύκωμα φυσιολογικής πίεσης), γεγονός που δείχνει πως η αιμάτωση του νεύρου, η γενετική προδιάθεση και άλλοι μικροαγγειακοί παράγοντες παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο.
Το γλαύκωμα εάν δεν διαγνωστεί και αντιμετωπιστεί εγκαίρως μπορεί να προκαλέσει μη αναστρέψιμη απώλεια της όρασης, ακόμα και τύφλωση. Πρόκειται για πολύ ύπουλη πάθηση η οποία συχνά δεν γίνεται αντιληπτή παρά μόνο όταν έχει ήδη καταστρέψει μεγάλο τμήμα του οπτικού νεύρου του και συνακόλουθα του οπτικού πεδίου. Όμως, όταν ανιχνεύεται στα αρχικά του στάδια, μπορεί να ελεγχθεί αποτελεσματικά με σύγχρονες θεραπείες — στην πλειονότητα των περιπτώσεων με κολλύρια ή άλλες συντηρητικές μεθόδους, χωρίς να απαιτείται χειρουργείο. Μάλιστα με τα κολλύρια που είναι διαθέσιμα στην αγορά στα τελευταία χρόνια είναι λίγα τα περιστατικά που θα χρειαστούν επέμβαση για να ελεγχθεί το πρόβλημα.
Εμφανίζει συμπτώματα το γλαύκωμα;
Το γλαύκωμα έχει τη φήμη της «σιωπηλής απειλής» — και όχι άδικα. Στα πρώιμα στάδια, σχεδόν ποτέ δεν εμφανίζει συμπτώματα. Η απώλεια της όρασης ξεκινά από την περιφέρεια του οπτικού πεδίου, κάτι που ο εγκέφαλος συνήθως “καλύπτει” με άλλους τρόπους, κάνοντάς την δύσκολα αντιληπτή.
Η κατάσταση επιδεινώνεται σταδιακά, χωρίς πόνο, χωρίς ερυθρότητα, χωρίς προειδοποιήσεις μέχρι το προχωρημένο πια γλαύκωμα να εκδηλώσει προβλήματα στην περιφερική όραση του ασθενούς — ένα αίσθημα ότι «κάτι λείπει» γύρω του, ή ότι βλέπει «σαν μέσα από σωλήνα» (tunnel vision). Όταν φτάσει σε αυτό το σημείο, το οπτικό νεύρο έχει ήδη υποστεί σημαντική βλάβη, η οποία είναι μη αναστρέψιμη.
Γενικά λοιπόν οι περισσότεροι τύποι γλαυκώματος δεν δίνουν κανένα σύμπτωμα μέχρι να είναι αργά. Αυτός είναι και ο λόγος που ο τακτικός προληπτικός έλεγχος — ειδικά μετά τα 40 ή αν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό — είναι απολύτως απαραίτητος.
Τύποι γλαυκώματος
Γλαύκωμα Ανοιχτής Γωνίας
Το γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας είναι η πιο συχνή μορφή της πάθησης και ευθύνεται για την πλειοψηφία των περιστατικών σε παγκόσμιο επίπεδο. Εμφανίζεται όταν ναι μεν η γωνία αποχέτευσης μεταξύ της ίριδας και του κερατοειδούς — εκεί όπου παροχετεύεται το υδατοειδές υγρό του ματιού — είναι φυσιολογικά ανοιχτή, αλλά το σύστημα αποχέτευσης δεν λειτουργεί σωστά. Το αποτέλεσμα είναι αργή, προοδευτική αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης, η οποία φθείρει σταδιακά το οπτικό νεύρο.
Γλαύκωμα Κλειστής Γωνίας
Το γλαύκωμα κλειστής γωνίας είναι μια λιγότερο συχνή αλλά πιο επικίνδυνη μορφή της νόσου. Σε αυτή την περίπτωση, η γωνία αποχέτευσης του υδατοειδούς υγρού είναι ανατομικά στενή ή κλείνει απότομα, εμποδίζοντας τη φυσιολογική ροή του υγρού προς το εξωτερικό του ματιού. Η πίεση ανεβαίνει αιφνίδια και μπορεί να βλάψει το οπτικό νεύρο σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα.
Αυτό το επείγον περιστατικό (οξύ γλαύκωμα κλειστής γωνίας) εμφανίζει έντονα συμπτώματα όπως δυνατό πόνο στο μάτι ή στο μέτωπο, ναυτία, “φωτοστέφανα” γύρω από τα φώτα και χρειάζεται άμεση αντιμετώπιση για να αποφευχθεί μόνιμη απώλεια όρασης.
Δευτεροπαθές Γλαύκωμα
Το δευτεροπαθές γλαύκωμα εμφανίζεται ως συνέπεια άλλης πάθησης ή κατάστασης που επηρεάζει το εσωτερικό περιβάλλον του ματιού. Δεν πρόκειται για μια “πρωτογενή” μορφή, αλλά για γλαύκωμα που προκαλείται από εξωτερικό παράγοντα — κάτι που το καθιστά πιο απρόβλεπτο και πιο δύσκολο στη διαχείριση.
Οι συχνότερες αιτίες περιλαμβάνουν:
- Τραυματισμός στα μάτια, π.χ. από χτύπημα ή χειρουργείο
- Φλεγμονές (ραγοειδίτιδα, ιριδοκυκλίτιδα)
- Χρήση κορτιζόνης σε κολλύρια ή συστηματικά
- Καταρράκτης σε προχωρημένο στάδιο
- Διαβήτης και αγγειακές παθήσεις
- Όγκοι ή παθολογίες του φακού ή του υαλοειδούς σώματος
Η διάγνωση του δευτεροπαθούς γλαυκώματος απαιτεί προσεκτική διερεύνηση του ιστορικού και εξειδικευμένες εξετάσεις.
Συγγενές Γλαύκωμα
Το συγγενές γλαύκωμα είναι μια σπάνια αλλά σοβαρή μορφή της νόσου, η οποία εμφανίζεται από τη γέννηση ή στα πρώτα χρόνια της ζωής. Οφείλεται σε αναπτυξιακή δυσλειτουργία των δομών του ματιού που είναι υπεύθυνες για την αποχέτευση του υδατοειδούς υγρού, με αποτέλεσμα την αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης από πολύ νωρίς. Το βρέφος συνήθως δυσφορεί στο φως, παρουσιάζει έντονη δακρύρροια και θολά μάτια, ενώ μπορεί και το μέγεθος του οφθαλμού να είναι παθολογικά μεγαλύτερο (βούφθαλμος).
Γλαύκωμα Χαμηλής Πίεσης
Το γλαύκωμα χαμηλής πίεσης (ή φυσιολογικής πίεσης) είναι μια μορφή της νόσου κατά την οποία η ενδοφθάλμια πίεση παραμένει εντός «φυσιολογικών» ορίων, αλλά το οπτικό νεύρο εξακολουθεί να καταστρέφεται. Δεν υπάρχει δηλαδή προφανής υπερπίεση στο μάτι, κι όμως η όραση επιδεινώνεται. Οι λόγοι πίσω από αυτό δεν είναι απόλυτα ξεκάθαροι, αλλά θεωρείται ότι παίζουν ρόλο:
- Ευαισθησία του οπτικού νεύρου στην πίεση, ακόμη κι αν είναι “χαμηλή”
- Διαταραχές μικροκυκλοφορίας ή ανεπαρκής αιμάτωση του νεύρου
- Μειωμένη ενδοκράνια πίεση
- Συστηματικά νοσήματα, όπως υπόταση, αγγειακή ανεπάρκεια ή ημικρανίες
Θεραπεία Γλαυκώματος
Η θεραπεία του γλαυκώματος δεν έχει ως στόχο να «θεραπεύσει» τη νόσο με την έννοια της πλήρους ίασης, αλλά να σταματήσει ή να επιβραδύνει την εξέλιξή της. Η βλάβη στο οπτικό νεύρο είναι μη αναστρέψιμη, γι’ αυτό και η παρέμβαση πρέπει να γίνει νωρίς, με στόχο να διατηρηθεί η όραση σταθερή για όσο το δυνατόν περισσότερο.
Όλες οι θεραπευτικές επιλογές έχουν έναν κοινό σκοπό: τη μείωση της ενδοφθάλμιας πίεσης. Το ποια μέθοδος θα επιλεγεί εξαρτάται από τον τύπο του γλαυκώματος, το στάδιο στο οποίο διαγνώστηκε, τη γενική κατάσταση του ματιού και την ανταπόκριση του ασθενούς στη θεραπεία.
Φαρμακευτική Αγωγή
Η φαρμακευτική αγωγή αποτελεί την πρώτη γραμμή αντιμετώπισης στο γλαύκωμα και στοχεύει στη μείωση της ενδοφθάλμιας πίεσης, ώστε να προστατευθεί το οπτικό νεύρο από περαιτέρω φθορά. Η αγωγή περιλαμβάνει κυρίως κολλύρια, τα οποία ο ασθενής χρησιμοποιεί καθημερινά για μεγάλο —συχνά μόνιμο— χρονικό διάστημα. Συχνά, χρησιμοποιούνται συνδυασμένα σκευάσματα για ευκολότερη χρήση και καλύτερη συμμόρφωση, καθότι όσο περισσότερες είναι οι φορές μέσα στην ημέρα και οι σταγόνες που πρέπει να μπουν, τόσο πιθανότερο κανείς να τις παραλείψει.
Είναι τέτοια η πρόοδος στην φαρμακευτική αγωγή του γλαυκώματος τις τελευταίες δεκαετίες που οι επεμβάσεις οι οποίες τελικά απαιτούνται για περιστατικά που δεν ελέγχονται συντηρητικά να είναι πολύ λιγότερες.
Αντιμετώπιση με Laser
Αντιμετώπιση με Laser – Selective Laser Trabeculoplasty (SLT)
Το SLT είναι μια σύγχρονη, ανώδυνη και αποτελεσματική μέθοδος μείωσης της ενδοφθάλμιας πίεσης, κατάλληλη κυρίως για ασθενείς με γλαύκωμα ανοιχτής γωνίας. Πρόκειται για μια μη επεμβατική θεραπεία με λέιζερ, που εφαρμόζεται σε ειδικά κύτταρα του «δικτύου αποχέτευσης» μέσα στο μάτι (το λεγόμενο trabecular meshwork), ενεργοποιώντας τα ώστε να αποκατασταθεί η αποχέτευση του υδατοειδούς υγρού.
Το σημαντικό είναι ότι το λέιζερ δεν προκαλεί βλάβη στον ιστό — είναι selective, δηλαδή επιλεκτικό, και στοχεύει μόνο τα κύτταρα που χρειάζονται «ενεργοποίηση». Έτσι, μπορεί να επαναληφθεί. H αποτελεσματικότητά του είναι συγκρίσιμη με αυτήν ενός κολλυρίου.
Laser Ιριδοτομή: Μια μικρή οπή με μεγάλο ρόλο
Η Laser Ιριδοτομή (Laser Iridotomy) είναι μια στοχευμένη θεραπεία με λέιζερ που χρησιμοποιείται κυρίως σε περιπτώσεις γλαυκώματος κλειστής γωνίας ή στενής γωνίας, είτε για πρόληψη είτε για θεραπεία. Στόχος της είναι να δημιουργήσει μια μικροσκοπική οπή στην ίριδα — το έγχρωμο μέρος του ματιού — ώστε να εξισορροπηθεί η πίεση μεταξύ πρόσθιου και οπίσθιου θαλάμου του ματιού και να αποτραπεί το «μπλοκάρισμα» της αποχέτευσης του υδατοειδούς υγρού. Οριστική αντιμετώπιση σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η αντικατάσταση του κρυσταλλικού φακού του ματιού (επέμβαση καταρράκτη).
Χειρουργική Επέμβαση
Η χειρουργική επέμβαση στο γλαύκωμα αποτελεί την επιλογή όταν η πίεση δεν ελέγχεται επαρκώς με φαρμακευτική αγωγή ή λέιζερ, ή όταν η πάθηση εξελίσσεται παρά τη θεραπεία. Ο στόχος παραμένει ο ίδιος: να μειωθεί η ενδοφθάλμια πίεση, αλλά αυτή τη φορά μέσω χειρουργικής δημιουργίας νέας οδού αποχέτευσης για το υδατοειδές υγρό.
Υπάρχουν διάφορες επεμβατικές τεχνικές, με τις πιο συχνές να περιλαμβάνουν:
1. Τραμπεκουλεκτομή (Trabeculectomy)
Πρόκειται για την πιο “παραδοσιακή” επέμβαση. Ο χειρουργός δημιουργεί ένα μικρό κανάλι κάτω από το επιπεφυκότα, μέσω του οποίου το υγρό διαφεύγει και απορροφάται φυσικά από τους γύρω ιστούς. Μειώνει αποτελεσματικά την πίεση, αλλά απαιτεί πολύ προσεκτική μετεγχειρητική παρακολούθηση.
2. Ενθέματα αποχέτευσης – «βαλβίδες» (Glaucoma Drainage Devices)
Ειδικά μικροσκοπικά σωληνάκια (tube shunts ή valves) εμφυτεύονται στο μάτι για να κατευθύνουν τη ροή του υδατοειδούς υγρού έξω από το μάτι και κάτω από τον επιπεφυκότα. Χρησιμοποιούνται συχνότερα σε δευτεροπαθή ή πιο ανθεκτικά γλαυκώματα.
3. MIGS – Minimally Invasive Glaucoma Surgery
Νεότερες τεχνικές με μικρότερη τομή, μικρότερη αποθεραπεία και λιγότερες επιπλοκές. Αν και δεν είναι κατάλληλες για όλα τα περιστατικά, έχουν θέση σε ήπια ή μέτρια γλαύκωμα και συχνά συνδυάζονται με επέμβαση καταρράκτη.
Αίτια Εμφάνισης Γλαυκώματος
Ο βασικότερος παράγοντας κινδύνου είναι η αυξημένη ενδοφθάλμια πίεση, ωστόσο, παράγοντες που συμβάλλουν επίσης στην εμφάνιση γλαυκώματος είναι:
- Ηλικία: Ο κίνδυνος αυξάνεται σημαντικά μετά τα 40, και περισσότερο μετά τα 60.
- Κληρονομικότητα: Το γλαύκωμα έχει σαφή γενετική προδιάθεση. Αν υπάρχει ιστορικό στην οικογένεια (γονείς, αδέρφια, παππούδες), ο κίνδυνος είναι πολλαπλάσιος.
- Υψηλή ενδοφθάλμια πίεση: Ο πιο άμεσα μετρήσιμος κίνδυνος.
- Αγγειακή ευπάθεια: Άτομα με υπόταση, ημικρανίες, ή κυκλοφορικά προβλήματα μπορεί να έχουν ευπαθές οπτικό νεύρο.
- Παθήσεις όπως ο διαβήτης ή μυωπία υψηλού βαθμού, ή υψηλή υπερμετρωπία για το γλαύκωμα κλειστής γωνίας
- Παρατεταμένη χρήση κορτιζόνης, είτε σε κολλύρια είτε συστηματικά
- Τραυματισμοί στο μάτι ή επεμβάσεις στην περιοχή
- Λεπτότερος κερατοειδής (εκ κατασκευής)
Διάγνωση Γλαυκώματος
Οι βασικές εξετάσεις που απαιτούνται κατά τη διάγνωση του γλαυκώματος είναι:
- Μέτρηση ενδοφθάλμιας πίεσης (τονομέτρηση)
- Βυθοσκόπηση – έλεγχος του οπτικού νεύρου
- Οπτικά πεδία (περιμετρία)
- OCT (Οπτική Τομογραφία Συνοχής)
- Γωνιοσκοπία
Προστατέψτε την όρασή σας — Μην αφήνετε το γλαύκωμα να εξελίσσεται σιωπηλά
Αν είστε άνω των 40, έχετε οικογενειακό ιστορικό ή ανήκετε σε ομάδα αυξημένου κινδύνου, μην αναβάλλετε τον οφθαλμολογικό σας έλεγχο. Η πρόληψη είναι το ισχυρότερο εργαλείο απέναντι στο γλαύκωμα.
Ο Δρ. Χάρης Μπριλάκης, εξειδικευμένος χειρουργός οφθαλμίατρος με πολυετή εμπειρία στην διαχείριση όλων των τύπων γλαυκώματος, είναι σε θέση να διαγνώσει και να αντιμετωπίσει τις πιο δύσκολες περιπτώσεις. Πραγματοποιήστε την επικοινωνία σας μαζί του και κλείστε το ραντεβού σας για να ενημερωθείτε υπεύθυνα για τους τρόπους αντιμετώπισης του γλαυκώματος, την πιθανότητα αλλά και το κόστος μιας εγχείρησης.
