Τι είναι η μεταμόσχευση κερατοειδούς;
Η μεταμόσχευση κερατοειδούς είναι η μεταμόσχευση ανθρωπίνου οργάνου / ιστού με τα μεγαλύτερα ποσοστά επιτυχίας. Έχει μία ιστορία 100 χρόνων με πολύ καλά αποτελέσματα μετά τη δεκαετία του ‘50. Στις ΗΠΑ πραγματοποιούνται περίπου 50.000 μεταμοσχεύσεις κερατοειδούς το χρόνο, σε όλον τον κόσμο κοντά 200.000.
Κερατοειδής καλείται ο διαφανής θόλος στο πρόσθιο τμήμα του οφθαλμού: στην πράξη το λευκό κέλυφος του ματιού γίνεται εκεί διαφανές ώστε να περνά το φως στο εσωτερικό του ματιού και να βλέπουμε. Αποτελεί και τον κύριο φακό του ματιού που εστιάζει το είδωλο στο βυθό.
Η μεταμόσχευση κερατοειδούς των ματιών αφορά συνήθως περιπτώσεις όπου ο κερατοειδής έχει χάσει τη διαφάνειά του ή το φυσιολογικό του σχήμα, επηρεάζοντας την όραση — όπως συμβαίνει σε προχωρημένο κερατόκωνο, σε ουλές, δυστροφίες ή μετά από σοβαρές λοιμώξεις.
Τύποι κερατοπλαστικής
Ανάλογα με το τμήμα του ιστού που μεταμοσχεύεται, υπάρχουν διαφορετικές επεμβατικές προσεγγίσεις, οι οποίες στοχεύουν είτε στην αντικατάσταση ολόκληρου του κερατοειδούς, οπότε μιλάμε για ολική μεταμόσχευση κερατοειδούς (διαμπερής κερατοπλαστική), είτε μόνο των κατεστραμμένων τμημάτων του, δηλαδή μερικές ή στρωματικές μεταμοσχεύσεις, όπου αντικαθίσταται μόνο το προβληματικό στρώμα του κερατοειδούς.
Η επιλογή της κατάλληλης τεχνικής εξαρτάται από πολλούς παράγοντες: το είδος της βλάβης, την εφαρμογή στο πρόσθιο ή το οπίσθιο τμήμα του κερατοειδούς, την ύπαρξη προηγούμενων επεμβάσεων, αλλά και τη συνολική υγεία των ματιών.
Μεταμόσχευση Κερατοειδούς Ολικού Πάχους ή Διαμπερής Κερατοπλαστική (PK – Penetrating Keratoplasty)
Στην επέμβαση αυτή, αντικαθίσταται ένα μεγάλο κεντρικό τμήμα του κερατοειδούς με δότη ιστό. Εάν δηλαδή ο κερατοειδής έχει μία διάμετρο περίπου 11.5mm, από αυτά τα κεντρικά 8.5mm κατά μέσο όρο αντικαθίστανται. Χρησιμοποιούνται ράμματα που συγκρατούν το μόσχευμα στη θέση του. Για την σταθεροποίηση του αστιγματισμού και την ολοκλήρωση της αφαίρεσης ραμμάτων, θα χρειαστεί κοντά ένα έτος.
Η απόρριψη είναι πολύ σπάνια. Το ποσοστό εξαρτάται από την αρχική αιτία για την οποία έγινε η μεταμόσχευση. Όταν γίνεται για κερατόκωνο για παράδειγμα ή για οίδημα ή για ουλή από τραύμα, υπερβαίνει το 95% η πιθανότητα το μόσχευμα να μην απορριφθεί ποτέ. Για ασθενείς που κάνουν την επέμβαση νέοι, πιθανόν να χρειαστεί το μόσχευμα μετά από μερικές δεκαετίες να αντικατασταθεί.
Πλεονεκτήματα της PK:
- Ιδανική σε περιπτώσεις εκτεταμένων βλαβών σε όλα τα στρώματα του κερατοειδούς
- Παρέχει μακροχρόνια σταθερότητα και καλή διαύγεια
- Δοκιμασμένη τεχνική με πλούσια βιβλιογραφία και ιστορικό επιτυχιών
Μειονεκτήματα της PK:
- Μεγαλύτερος χρόνος αποθεραπείας (συνήθως αρκετοί μήνες μέχρι να σταθεροποιηθεί η όραση)
- Υψηλότερος κίνδυνος απόρριψης μοσχεύματος σε σύγκριση με τις μερικές κερατοπλαστικές
- Μπορεί να χρειαστεί επιπλέον διόρθωση (π.χ. με γυαλιά ή φακούς επαφής) λόγω αστιγματισμού μετά την επέμβαση
Πρόσθια Κερατοπλαστική Μερικού Πάχους (DALK)
Η πρόσθια κερατοπλαστική μερικού πάχους, γνωστή και ως DALK (Deep Anterior Lamellar Keratoplasty), αποτελεί πιο εξελιγμένη μορφή μεταμόσχευσης, κατά την οποία αφαιρείται μόνο το πρόσθιο τμήμα του κερατοειδούς— το στρώμα που έχει υποστεί βλάβη — ενώ διατηρείται άθικτο το ενδοθήλιο, δηλαδή το εσωτερικό στρώμα του ματιού. Αυτή η προσέγγιση είναι ιδανική όταν η βλάβη περιορίζεται στο πρόσθιο μέρος του κερατοειδούς, όπως συμβαίνει σε παθήσεις όπως ο κερατόκωνος.
Πλεονεκτήματα της DALK:
- Mικρότερος κίνδυνος απόρριψης σε σχέση με την PK, αφού το ενδοθήλιο παραμένει
- Διατηρείται η φυσιολογική λειτουργία του ματιού σε μεγαλύτερο βαθμό
- Καλή αποκατάσταση της όρασης, σχεδόν όσο στην ολική μεταμόσχευση
- Τα ράμματα συνήθως αφαιρούνται πιο γρήγορα
Μειονεκτήματα της DALK:
- Τεχνικά πιο απαιτητική επέμβαση, δεν ενδείκνυται για κάθε περιστατικό
- Αν το ενδοθήλιο είναι ήδη επηρεασμένο, η τεχνική δεν μπορεί να εφαρμοστεί
- Η τελική οπτική οξύτητα μπορεί να είναι ελαφρώς μικρότερη σε σύγκριση με την PK, ακόμα και αν εκτελεστεί άρτια
Μεταμόσχευση Ενδοθηλίου (DSEK - DMEK)
Έχει εφαρμογή σε περιπτώσεις οιδήματος κερατοειδούς. Το τμήμα του κερατοειδούς που πάσχει είναι το ενδοθήλιο, το εσώτερο στρώμα κυττάρων το οποίο κοιτάζει προς το εσωτερικό του ματιού και είναι υπεύθυνο δίκην αντλίας να περιορίζει το ποσό της ενυδάτωσης του κερατοειδούς. Στη μερική μεταμόσχευση, κρατάμε σχεδόν όλον τον κερατοειδή του λήπτη και αλλάζουμε μόνο το ενδοθήλιο.
Πλεονεκτήματα της μερικής μεταμόσχευσης DSEK - DMEK
- Είναι ταχύτερη η αποκατάσταση της όρασης (ημέρες/ πρώτες εβδομάδες). Αυτό είναι πολύ σημαντικό ιδιαίτερα σε μεγαλύτερες ηλικίες ή και σε πάθηση και των δύο οφθαλμών, όπου δεν υπάρχει η πολυτέλεια του χρόνου.
- Δεν προκαλείται αστιγματισμός και δεν αλλάζει ιδιαίτερα η συνταγή των γυαλιών.
- Το μάτι είναι πιο ανθεκτικό στο τραύμα επειδή η τομή είναι μικρότερη.
Μειονεκτήματα της μερικής μεταμόσχευσης DSEK - DMEK
- Η τελική όραση που επιτυγχάνεται, ανάλογα και με το πάχος του μοσχεύματος, πλησιάζει αλλά δε φτάνει την καθαρότητα εκείνης μετά από ολική μεταμόσχευση με τη χρήση γυαλιών η φακών επαφής.
- Συχνά το μόσχευμα, που δε συγκρατείται με ράμματα, αποκολλάται και χρειάζεται μία μικρή επανεπέμβαση για να επανακολληθεί. Πολύ σπάνια μπορεί να χρειασθεί να αντικατασταθεί με άλλο.
- Το κόστος του μοσχεύματος είναι αυξημένο σε σχέση με την ολική.
Μεταμόσχευση με Κερατοπρόσθεση (KPro) – Όταν τα συμβατικά δεν αρκούν
Για τις περιπτώσεις βαριάς πάθησης της οφθαλμικής επιφάνειας (π.χ. εγκαύματα κ.α.) ή επανειλημμένων απορρίψεων μοσχευμάτων η κερατοπρόσθεση (ή KPro – Keratoprosthesis) είναι μία πιο ενδεδειγμένη και ιδιαίτερη τεχνική κερατοπλαστικής. Αντί για ιστό δότη μόνον, σε αυτή την περίπτωση εμφυτεύεται και ένας τεχνητός κερατοειδής από ειδικά βιοσυμβατά υλικά, που εφαρμόζει πάνω στο μόσχευμα. Το δε μόσχευμα μετά ράβεται με τον συμβατικό τρόπο της ολικής μεταμόσχευσης. Το κεντρικό του τμήμα που είναι πλέον συνθετικό παραμένει καθαρό, ακόμα κι αν το μόσχευμα αυτό καθαυτό πάνω στο οποίο έχει τοποθετηθεί θολώσει.
Η KPro θεωρείται «ύστατη λύση» και χρησιμοποιείται κυρίως σε μάτια με πολλαπλές απορρίψεις μοσχευμάτων, σοβαρές φλεγμονώδεις παθήσεις του οφθαλμού ή έντονα αλλοιωμένο τοπικό περιβάλλον όπου η επιβίωση ενός κλασικού μοσχεύματος είναι σχεδόν αδύνατη.
Πλεονεκτήματα της KPro:
- Μπορεί να αποκαταστήσει την όραση ακόμη και σε περιπτώσεις που θεωρούνται “μη αναστρέψιμες”
- Προσφέρει άμεση και καθαρή οπτική δίοδο
Μειονεκτήματα:
- Είναι πολύ πιο περίπλοκη επέμβαση, με υψηλότερο χειρουργικό ρίσκο
- Απαιτεί συνεχή μακροχρόνια παρακολούθηση και ειδική φροντίδα
- Υπάρχει αυξημένος κίνδυνος για επιπλοκές, όπως αποκόλληση, γλαύκωμα ή φλεγμονή
Μεταμόσχευση Στελεχιαίων Κυττάρων του Κερατοειδούς (LSCT)
Η μεταμόσχευση στελεχιαίων κυττάρων του κερατοειδούς (Limbal Stem Cell Transplantation ή LSCT) είναι μια εξειδικευμένη και απαιτητική τεχνική, που εφαρμόζεται σε περιπτώσεις σοβαρής βλάβης ή καταστροφής του σκληροκερατοειδούς ορίου ΣΚΟ — δηλαδή της ζώνης που περιβάλλει την περιφέρεια του κερατοειδούς και φιλοξενεί τα βλαστικά κύτταρα υπεύθυνα για την ανανέωση της επιφάνειας του ματιού.
Ο κερατοειδής είναι ζωντανός ιστός. Τα κύτταρά του και ιδιαίτερα τα κύτταρα της επιφάνειάς του (του επιθηλίου όπως λέγεται) πρέπει να ανανεώνονται συνέχεια. Σε περιπτώσεις όπως: χημικά εγκαύματα, συγγενής ανιριδία, χρόνιες φλεγμονώδες παθήσεις της επιφάνειας του ματιού, μακροχρόνια λήψη κολλυρίων που φθείρουν την ικανότητα να παράγεται υγιές επιθήλιο, θολώνει η επιφάνεια του κερατοειδούς και αυτό μπορεί μακροπρόθεσμα να προκαλέσει μία μόνιμη ουλή.
Όταν τα στελεχιαία κύτταρα του λιμβού καταστρέφονται, το μάτι χάνει την ικανότητά του να ανανεώνει την επιφάνεια του κερατοειδούς, οδηγώντας σε θόλωση, χρόνια φλεγμονή, πόνο, φωτοφοβία και σοβαρή μείωση της όρασης. Η μεταμόσχευση αυτών των κυττάρων μπορεί να αποκαταστήσει τη φυσιολογική λειτουργία και διαύγεια του κερατοειδούς.
Αντίθετα, αν πρώτα γίνει η περιφερική μεταμόσχευση και μετά από λίγους μήνες γίνει η κεντρική μεταμόσχευση, τότε ο καινούργιος κερατοειδής έχει πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να παραμείνει καθαρός.
Υπάρχουν διάφορες τεχνικές LSCT, ανάλογα με το αν τα κύτταρα προέρχονται από το ίδιο το μάτι του ασθενούς (αυτόλογη μεταμόσχευση), από το άλλο, υγιές μάτι ή από δότη (ετερόλογη μεταμόσχευση).
Πλεονεκτήματα της LSCT:
- Αντιμετωπίζει καταστάσεις που δεν βελτιώνονται με κλασική κερατοπλαστική
- Αποκαθιστά το βιολογικό περιβάλλον του ματιού και όχι μόνο τη διαφάνεια
- Μπορεί να εφαρμοστεί ως πρώτο βήμα πριν από άλλες επεμβάσεις (π.χ. μεταμόσχευση κερατοειδούς)
Μειονεκτήματα της LSCT:
- Πρόκειται για εξαιρετικά εξειδικευμένη τεχνική, διαθέσιμη μόνο σε κέντρα με εμπειρία στη χειρουργική της οφθαλμικής επιφάνειας
- Απαιτεί συστηματική παρακολούθηση και πιθανή ανοσοκαταστολή, ειδικά σε ετερόλογες μεταμοσχεύσεις
- Η επιτυχία εξαρτάται από την αιτία της βλάβης και τη γενική κατάσταση του οφθαλμού
- Πρόκειται για μία κατηγορία επεμβάσεων στην οποία ο Χ.Μπριλάκης έχει αποκτήσει μεγάλη πείρα και εξειδίκευση, καθότι εκπαιδεύθηκε στον κερατοειδή με τον Edward Holland στο Cincinnati Eye Institute, χειρουργό και διεθνές κέντρο αναφοράς για αυτές τις παθήσεις.
Αποθεραπεία μετά από μεταμόσχευση κερατοειδούς
Στην αποθεραπεία μετά από μεταμόσχευση κερατοειδούς των ματιών ο χρόνος αποκατάστασης διαφέρει σημαντικά ανάλογα με τον τύπο της μεταμόσχευσης που πραγματοποιήθηκε.
Στις επεμβάσεις ολικού ή μερικού πάχους (PK, DALK), η επούλωση διαρκεί αρκετούς μήνες. Ο ασθενής μπορεί να χρειαστεί να φορά προστατευτικό κάλυμμα στο μάτι για μερικές μέρες και να αποφεύγει δραστηριότητες που αυξάνουν την ενδοφθάλμια πίεση — όπως σκύψιμο, βάρη ή τρίψιμο του ματιού. Τα ράμματα παραμένουν για μήνες και αφαιρούνται σταδιακά, ανάλογα με την πρόοδο της επούλωσης.
Στις επεμβάσεις ενδοθηλίου (DSEK/DMEK), η αποθεραπεία είναι σημαντικά ταχύτερη. Η αποκατάσταση της όρασης μπορεί να ξεκινήσει μέσα σε μερικές εβδομάδες, με λιγότερο έντονο μετεγχειρητικό πόνο και πιο άνετη συνολική εμπειρία.
Μετά από KPro, η φροντίδα είναι διαρκής και απαιτεί συστηματική παρακολούθηση. Ο ασθενής θα χρειάζεται χρόνια χρήση κολλυρίων, τακτικές εξετάσεις και πιθανές επιπλέον επεμβάσεις, λόγω του αυξημένου κινδύνου για επιπλοκές.
Σε όλες τις περιπτώσεις, η φαρμακευτική αγωγή με αντιφλεγμονώδη και ανοσοκατασταλτικά κολλύρια είναι κρίσιμη για την αποτροπή απόρριψης του μοσχεύματος. Ο γιατρός καθορίζει το ακριβές πρωτόκολλο, προσαρμοσμένο στον κάθε ασθενή.
Πιθανές επιπλοκές μεταμόσχευσης κερατοειδούς
Παρότι τα ποσοστά επιτυχίας της επέμβασης είναι υψηλά, η μεταμόσχευση κερατοειδούς των ματιών ενέχει συγκεκριμένους κινδύνους:
- Απόρριψη του μοσχεύματος
Αν αναγνωριστεί έγκαιρα μπορεί να αποτραπεί με χρήση κολλυρίων (κορτικοστεροειδών ή ανοσοκατασταλτικών). - Αστιγματισμός
Απαιτείται περαιτέρω διόρθωση με γυαλιά, φακούς επαφής ή διαθλαστική επέμβαση. - Αποκόλληση μοσχεύματος
Αν συμβεί αυτό, γίνεται επανατοποθέτηση με έγχυση αέρα μέσα στο μάτι (rebubbling). - Αυξημένη ενδοφθάλμια πίεση ή γλαύκωμα
Απαιτεί στενή παρακολούθηση και, εφόσον χρειάζεται, αγωγή. - Λοιμώξεις ή επιθηλιακά προβλήματα
Αν και σπάνιες, οι λοιμώξεις είναι μια πιθανή επιπλοκή. Επίσης η επιθηλιακή καθυστέρηση στην επούλωση ή διαβρωτικές βλάβες στην επιφάνεια του ματιού.
Ποια είναι η προέλευση των μοσχευμάτων
Στη χώρα μας γίνονται προσπάθειες για την ανάπτυξη τράπεζας μοσχευμάτων κερατοειδούς. Στις ΗΠΑ έχει αναπτυχθεί ένα δίκτυο τραπεζών, υπό την αιγίδα της ΕΒΑΑ (Eye Bank Association of America) με συνέπεια όχι μόνο να καλύπτονται οι ανάγκες των ΗΠΑ, αλλά το ένα στα τρία περίπου μοσχεύματα που δωρίζονται στη χώρα αυτή να είναι διαθέσιμο προς εξαγωγή. Οι τράπεζες μοσχευμάτων κερατοειδούς χρεώνουν ένα ποσό που χρησιμοποιείται για την οικονομική τους επιβίωση, καθώς και τον έλεγχο του δότη και του μοσχεύματος ώστε αυτό να είναι απόλυτα ασφαλές.
Μεταμόσχευση κερατοειδούς και Κόστος
Το κόστος μιας μεταμόσχευσης κερατοειδούς μπορεί να διαφέρει σημαντικά, ανάλογα με τον τύπο της επέμβασης, την προέλευση του μοσχεύματος, την τεχνική που θα επιλεγεί, την ύπαρξη προηγούμενων προβλημάτων στο μάτι και, φυσικά, την ιατρική ομάδα που την αναλαμβάνει.
Γενικά, το συνολικό κόστος περιλαμβάνει:
- την τιμή του μοσχεύματος (αν προέρχεται από τράπεζα του εξωτερικού, υπάρχει επιπλέον κόστος απόκτησης και μεταφοράς)
- την αμοιβή της χειρουργικής ομάδας και της κλινικής
- την αναισθησία, τα υλικά και τις ιατρικές πράξεις κατά τη διάρκεια της νοσηλείας
- τη μετεγχειρητική φαρμακευτική αγωγή και τις επισκέψεις παρακολούθησης.
Ο χειρουργός οφθαλμίατρος Δρ. Χάρης Μπριλάκης διαθέτει πολυετή εμπειρία στη χειρουργική του κερατοειδούς, με εξειδίκευση σε όλες τις μορφές κερατοπλαστικής, καθώς και στην αποκατάσταση της οφθαλμικής επιφάνειας. Η προσέγγισή του συνδυάζει τη διεθνή τεχνογνωσία με την προσωπική φροντίδα και την ιατρική ηθική.
Επικοινωνήστε σήμερα για να κλείσετε ραντεβού για αναλυτική ενημέρωση, εκτίμηση κόστους και εξατομικευμένο πλάνο θεραπείας, με απόλυτη διαφάνεια και αξιοπιστία.
